درحالی که فدراسیون جهانی والیبال از سیستم چشم عقاب بعنوان جایگزین ویدیو چک در رقابتهای لیگ جهانی استفاده کرده است این سیستم بخاطر يک بند تحريمي برجام به ايران ارسال نشده است.

پس از جایگزینی سیستم چشم عقاب به جای ویدئو چک در مسابقات والیبال که از سوی فدراسیون جهانی والیبال در مسابقات جام جهانی انجام شد، مسئولان FIVB تصمیم گرفتند با توجه به عملکرد موفقیت آمیز این سیستم، در مسابقات لیگ جهانی و المپیک نیز از این فناوری استفاده کنند.

اما مسئولان شرکت «هاک ای» (مالک سیستم چشم عقاب) از طریق FIVB رسما اعلام کردند که به علت تحریم های موجود علیه ایران برای راه اندازی و بهره برداری سیستم چشم عقاب به ایران نخواهند آمد و فدراسیون جهانی والیبال هم طی نامه ای اعلام کرد با توجه به عدم حضور شرکت «هاک ای» از سیستم ویدئو چک (ویدئو چلنج) که در دو سال پیش هم مورد استفاده قرار گرفته است در مسابقات لیگ جهانی در تهران استفاده شود.

اما سئوال اصلي اينجاست.  مگر به گفته مقامات دولتي تمامي تحريم هاي هسته اي در نتيجه اجراي برجام لغو نشده است پس چرا يک کالاي که کاربردي در موضوع هسته اي ايران نيز ندارد همچنان درليست تحريم ها قرار گرفته است؟

براي پاسخ به اين سوال بايد ابتدا به متن برجام  رجوع کرد.

بر اساس متن برجام تعليق تحريم اقلام با کاربرد دوگانه به روز انتقال يعني 8 سال بعد از روز اجراي برجام (26 دي ماه 1402)  موکول شده است.

در بند 19 و20  پيوست 5، ذيل عنوان روز انتقالي آمده است: (در ترجمه فارسي به اشتباه بند 18 و 19 درج شده است)

بند 1-5-1 و 2-5-1 (که در عکس بالا  با خط قرمز مشخص شده است) همان بندهايي هستند که در پيوست دو برجام و در ليست تعليق تحريم ها قرار گرفته بودند ، اما پيوست 5 برجام مشخص کرد که اين تحريم نه در روز اجراي توافق (26 دي 1394) بلکه در روز انتقالي (26 دي 1402) تعليق مي شود.

بند 1-5-1 و 2-5-1 ، بندهايي است که به تعليق تحريم هاي اتحاديه اروپا درباره اقلام دوگانه اشاره دارد البته بر اساس تکمله بند 20 پيوست 5 و همانگونه که گفته شد اين تحريم روز انتقال يعني 8 سال بعد از روز اجرا برداشته مي شود.

متن ترجمه شده بند 1-5-1 و 2-5-1 در ادامه آمده است:

1.5.1. تحریم های مرتبط با فعالیت های هسته ای حساس اشاعه ای (کالاها و فن آوری، سرمایه گذاری و آموزش های تخصصی) (مواد 1(1) (a), (b), (d), (e), (2), (3) and (4), 2, 3, 5, 14 and 21  تصمیم 2010/413/CFSP؛ مواد 2, 3, 4, 5, 6,7, 17(1), (2) (a), 18, 19 and 22 و پیوست های I, II and III آئین نامه اجرایی شماره 267/2012 شورای اتحادیه اروپایی)؛

1.5.2. تحریم های مرتبط با خدمات تبعی برای هر یک از گروه های فوق (به ارجاعات فوق مراجعه کنید).

تعليق تحريم اقلام دوگانه توسط آمريکا اما وضعيتي به مراتب بدتر از وضعيت تعليق تحريم اين کالاها در اتحاديه اروپا دارد چرا که بر اساس متن برجام تحريم اقلام دوگانه توسط آمريکا دائمي است.

چرا که در هيچ قمست برجام به لغو تحريم CISADA  که در اين قانون اقلام دوگانه مورد تحريم قرار گرفته اند اشاره اي نشده است.

نکته حايز اهميت آنکه يکي از دلايل اصلي وضع تحريم CISADA  که در سال 2010 در کنگره عليه ايران به تصويب رسيد موضوع برنامه هسته اي ايران بوده است.

در چنين شرايطي که تحريم اقلام دوگانه همچنان پابرجا باقي مانده است کشورهاي 1+5 و ايران توافق کردند با تشکيل کارگروه خريد (با نظر کميسيون مشترک) به صورت موردي نسبت به صادرات و واردات اقلام دوگانه مجوز لازم را صادر کنند.

در بند 6 پيوست 4 برجام شرح کارگروه خريد و وظايف آن آمده است.

اما ترکيب کميسيون مشترک (که داراي 8 عضو ايران ، روسيه ، چين، آمريکا، فرانسه، انگليس، آلمان و نماينده اتحاديه اروپا است) و همچنين شرايطي که براي کارگروه خريد در نظر گرفته شده بيانگر آن است که:

• ایران برای خرید، انتقال، استفاده، دریافت کمک فنی یا آموزش، جذب سرمایه، و دریافت خدمات مرتبط با موارد با کاربرد دوگانه (که شامل موارد بسیاری می‌شود که آن موارد کاربرد وسیعی در صنایع مختلف کشور دارند)، ملزم به اخذ مجوز از کارگروه خرید کمیسیون مشترک و پذیرش محدودیت‌های مربوطه خواهد بود. اخذ مجوز هم تنها با اجماع کلیه‌ی اعضاء امکان‌پذیر است.
•  
• لیست اقلام دوگانه از طرف شورای امنیت قابل بروز رسانی و افزودن موارد جدید به آن است، و هر کشور طرف معامله با ایران نیز می‌تواند اقلام جدیدی را به لیست اقلام ممنوعه (با کاربرد دوگانه) خودش اضافه کند.
•  
• با مشکل مواجه شدن صنایع مختلف و تحقیق و توسعه (به خصوص صنایع Hi Tech) با توجه به وسعت دامنه‌ی اقلام و تجهیزات ذکر شده در لیست‌ موارد با کاربری دوگانه
•  
• باز شدن باب امتیازگیری کشورهای 1+5 از ایران، با توجه به این‌که ایران برای واردات و استفاده از این اقلام مورد نیاز صنایع خود، محتاج اجازه گرفتن از تک‌تک آن کشورها شده است.
•  
• لو رفتن اطلاعات مربوط به زنجیره تأمین و نیازها و توانایی‌ها و فعالیت‌های کشور در حوزه‌های صنعتی مختلف، با توجه به اینکه ایران (مطابق بند 6.4.2 ضمیمه 4 برجام) ملزم به ارائه اطلاعات کامل مرتبط به اقلام و تجهیزات مربوطه (شامل نام، آدرس، شماره تلفن و ایمیل صادرکننده و واردکننده، اعلام نوع و محل استفاده، جزئیات حمل و نقل و...) به کمیسیون مشترک گردیده است.
•  
• بروکراسی مربوط به ارائه و بررسی و تأیید این حجم انبوه از اطلاعات. گفتنی است (مطابق بند 6.4.4 و 6.4.5 ضمیمه 4 برجام) کارگروه خرید و کمیسیون مشترک تا 45 روز می‌توانند تأیید یا رد درخواست ایران را معطل نمایند.اجازه بازرسی آژانس از همه مکان‌ها در کشور که در آن از اقلام با کاربرد دوگانه (مندرج در INFCIRC/254/rev.12/Part1) استفاده شده است (مطابق بند 6.7 ضمیمه 4 برجام). این امر پای بازرسان آژانس (و جاسوسان غربی) را به مراکز غیرهسته‌ای ایران نیز باز می‌کند.
•  
• اجازه یافتن کشور فروشنده‌ی کالا، تجهیزات، مواد، فناوری با کاربردی دوگانه به ایران (مندرج در INFCIRC/254/rev.9/Part2) و نیز کارشناسان کمیسیون مشترک، برای راستی‌آزمایی استفاده نهایی آن اقلام در ایران (بند 6.8 ضمیمه 4 برجام).
•  

چه کالاهايي شامل اقلام دوگانه مي شوند؟

بند 6 پيوست 4 برجام يعني همان بندي که به موضوع کارگروه خريد اشاره کرده ، مخاطبان را براي شناسايي اقلام دوگانه به دو اطلاعيه  INFCIRC/254/Rev.12/Part 1 و  INFCIRC/254/Rev.9/Part 2  آژانس بين المللي انرژي اتمي ارجاع داده است.

رجوع به اين دو اطلاعيه بيانگر آن است که تعداد قابل توجهي از کالاها درليست اقلام دوگانه آژانس قرار گرفته است.

نکته حايز اهميت آنکه در برجام تاکيد شده هر کالاي ديگري که دولت ها تشخیص دهند ممکن است به فعالیت هاي متعارض با این برجام کمک نماید جز کالاهاي با کاربرد دوگانه قرار گرفته و بنابراين شامل محدوديت هاي سنگين مندرج در برجام مي شود.

به قسمت ابتدايي اين گزارش برگرديم ؛ سيستم چشم عقاب به خاطر تحريم ها به ايران نيامد.

 اگر به اطلاعيه هاي آژانس درباره کلاهاي ممنوعه رجوع کنيم متوجه مي شويم که دوربين هاي پيشرفته (که چشم عقاب نيز شامل اين دوربين هاي مي شود) در زمره اين دست از کالاها قرار دارد. (قسمت 1.A و  5.B اطلاعيه INFCIRC/254/Rev.9/Part 2 به تحريم دوربين هاي پيشرفته اشاره دارد) بنابراين و بر اساس برجام، براي انتقال اين دوربين ها به ايران بايد جلسه کار گروه خريد تشکيل و پس از فرآيند کسب اطلاعات در صورت موافقت اعضا مجوز انتقال آن صادر شود که با توجه به روند برورکراتيک کارگروه خريد و همچنين سنگ اندازي کشورهاي غربي که اکثريت قاطع کميسيون مشترک را تشکيل مي دهند عملا هيچ گاه چنين تکنولوژي هايي وارد کشور نمي شود.

مکانسيم کارگروه خريد و فرايند پيچيده آن براي انتقال اقلام دوگانه هر چند براي منتقدان بازي غرب براي لب چشمه بردن و تشنه برگرداندن بود اما براي اعضاي تيم مذاکره کننده امتياز بزرگ برجام به حساب مي آمد، هر چند براي افرادي که برجام را فتح الفتوح  مي خوانند ادامه يافتن ممنوعيت اقلام دوگانه و مکانيسم کارگروه خريد نيز امتياز بزرگ تلقي مي شود!